✨Sách - Tất định luận và tự do lựa chọn

Tất định luận và tự do lựa chọn

1. Tác giả

Isaiah Berlin là triết gia Do Thái, người muốn hướng các nghiên cứu của mình tới đông đảo độc giả chứ không chỉ dành riêng cho các nhà chuyên môn. Ông quan niệm vai trò của triết gia đạo đức học là soi sáng vấn đề để giúp cho công chúng có những phán đoán của riêng họ, chứ không phải hướng dẫn họ sống thế nào.

Đóng góp to lớn nhất của ông cho nhận thức triết học là đã chứng minh được rằng thế giới đạo đức của con người với những giá trị được thừa nhận chung không phải là một thế giới hài hòa; những giá trị tốt đẹp có thể không tương thích (incompatible) với nhau, và trong nhiều trường hợp còn là bất khả ước (incommensurable), tức không thể có chung một thước đo.

Ông được trao Giải thưởng Erasmus (1983), Lippincott, Agnelli (1988) và Giải Jerusalem (1979).

Các tác phẩm tiêu biểu:

Tất định luận và tự do lựa chọn (Liberty), 

Karl Marx, 

The Age of Enlightenment,

Russian Thinkers, Concepts and Categories,

Against the Current, 

Personal Impressions, 

The Crooked Timber of Humanity, 

The Sense of Reality, 

The Proper Study of Mankind, 

The Roots of Romanticism, 

The Power of Ideas, 

Three Critics of the Enlightenment,

Freedom and Its Betrayal, 

The Soviet Mind and Political Ideas in the Romantic Age.

Dr Henry Hardy đã biên tập các bài viết của triết gia, nhà sử học về tư tương, Chủ tịch sáng lập của trường Wolfson (Đại học Oxford) từ năm 1970 khi vẫn còn là sinh viên tại trường, và là một trong những nhà quản lý văn học đầu tiên của trường Wolfson. Đến năm 1990, ông là biên tập viên toàn thời gian các tác phẩm của Berlin, và hiện đã biên tập và đồng biên tập 18 cuốn sách của Berlin và bốn tập các bức thư của ông (bao gồm cả tập cuối cùng, xuất bản năm 2015). Ông là đồng biên tập các tác phẩm viết về Berlin, như The One and the Many: Reading Isaiah Berlin (2007), The Book of Isaiah:Personal Impressions of  Isaiah Berlin (2009), và là tác giả của In Search of Isaiah Berlin: A Literary Adventure (2018).

2. Tác phẩm

Tất định luận và tự do lựa chọn là một tập hợp bài giảng và các tiểu luận của ông trong nhiều năm giảng dạy và nghiên cứu. Tư tưởng cốt lõi xuyên suốt những bài viết này chính là: phạm trù đạo đức cơ bản của con người là giữ gìn quyền năng lựa chọn. Lẽ dĩ nhiên con người phụ thuộc vào các định luật sinh học cũng như tâm sinh lý học, nhưng liệu vì thế tự do của con người có bị vắt kiệt bởi những định luật đó hay không? Liệu có một xó nhỏ bé nào mà ở trong đó con người có thể tự do lựa chọn và không bị quy định hoàn toàn bởi tất định luận hay không? Nếu tự do lựa chọn chỉ là ảo giác thì khái niệm trách nhiệm đạo đức của con người về hành động của mình sẽ trở thành trống rỗng. Trong khi tự do triệt để không tương thích được với bình đẳng triệt để; thì giải pháp tốt nhất cho việc hóa giải xung đột này là thừa nhận một không gian tự do theo khái niệm phủ định, đồng thời khẳng định quyền bình đẳng về cơ hội cho mọi người, bãi bỏ mọi đặc quyền ưu đãi vì thành phần xuất thân, màu da hay các đặc trưng khác có nguồn gốc tương tự.

“Mọi chuyện vẫn còn là chịu đựng được, dù họ có phải trải qua khổ đau nhiều đến đâu, miễn là vẫn còn để ngỏ khả năng cải thiện - là tình trạng trong đó người ta được tự do chọn lựa, được tìm kiếm những cứu cánh một cách bất vụ lợi, chỉ vì tự thân chúng. Tâm hồn của họ bị phá hủy chỉ khi nào điều này không còn là khả dĩ nữa. Ấy là khi lòng mong muốn được lựa chọn bị bẻ gãy, khiến cho người ta mất đi mọi giá trị đạo đức, và các hành vi mất đi mọi ý nghĩa (dưới dạng thiện và ác) trong chính con mắt của họ; đó chính là điều hàm nghĩa trong việc phá hủy lòng tự trọng của người ta, bằng cách biến họ thành giẻ rách như lời nói của ngài.”

(Trích Một bức thư gửi George Kennan)

ĐIỂM MỚI TRONG LẦN TÁI BẢN NĂM 2024

1/ Câu chuyện biên tập, là phần làm rõ câu chuyện hay Lai lịch của bản thảo. Kể lại quá trình cũng như lý giải nguyên do tại sao lại có tuyển tập Năm bài luận về tự do - trong khi các tác phẩm gốc của Isaih Berlin chỉ từng xuất bản Bốn tiểu luận về tự do.

2/ Phần Dẫn nhập - Đây là phần nội dung quan trọng, chưa từng có trong 2 lần xuất bản trước, cũng là phần nội dung vô cùng tâm huyết của chính tác giả. Phải mất thời gian 6 năm (từ năm 1960-1966) tác giả mới hoàn thành phần nội dung (cuối cùng) trong tập tiểu luận này. 

3/ Bổ sung 2 phụ lục tự truyện của tác giả.

4/ Bổ sung 1 bài phê bình "Berlin và những người phê bình ông" (Ian Haris).