✨Bộ tiểu thuyết - biên niên sử Dân du mục

Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành trên toàn quốc tháng 2/2023

Bộ tiểu thuyết - biên niên sử Dân du mục viết về thảo nguyên Kazakh trong thời kì khai sinh dân tộc (quốc gia) sau sự sụp đổ của Kim Trướng Hãn quốc. Những sự kiện lịch sử bi tráng và hào hùng xảy ra từ thế kỉ 15-19 trên lãnh thổ của nước Kazakhstan tương lai được khắc họa vô cùng chân thực và hấp dẫn.

Tập 1 Thanh kiếm yêu thuật mô tả thời gian hình thành của hãn quốc Kazakh thế kỉ 15-16. Đó là thời các vị hãn Abulkhair, Dzhanybek và Kerey bắt đầu tranh giành ngai vàng, khi ý tưởng về sự đoàn kết chặt chẽ hơn giữa các bộ lạc, bộ tộc du mục sống trong lãnh thổ nay là Kazakhstan phát triển giữa những con người Kazakh tương lai.

Tập 2 Tuyệt vọng là cuộc đấu tranh hào hùng của người Kazakh chống lại các đạo quân xâm lược từ các nước khác trong thế kỉ 17-18. Độc giả cũng được chứng kiến tường tận những thăng trầm trong quá trình người Kazakh chuyển biến thành công dân của Đế quốc Nga.

Tập 3 Hãn Kene là câu chuyện về Kenesary Kasymuly – vị hãn cuối cùng của người Kazakh, cũng là người lãnh đạo phong trào giải phóng dân tộc chống lại việc chiếm các vùng đất Kazakh và các chính sách chia rẽ của Đế quốc Nga trong thế kỉ 18 và 19.

Trong ba thập kỷ, bộ tiểu thuyết Dân du mục của nhà văn Ilyas Yesenberlin đã được xuất bản 50 lần, tổng số phát hành 3 triệu bản, được dịch ra 30 thứ tiếng khác nhau và được trao Giải thưởng Nhà nước Kazakhstan.

Trước Yesenberlin, văn học Kazakhstan chưa có tác phẩm nào mang tính căn bản về lịch sử dân tộc Kazakh và sự hình thành quốc gia Kazakhstan. Con đường của Abai do nhà văn Mukhtar Auezov sáng tác trước đó chỉ mô tả cuộc sống của xã hội Kazakhstan vào thế kỷ 19. Với Dân du mục, Yesenberlin đã góp phần lấp đầy những khoảng trống trong văn học Kazakhstan về đề tài lịch sử và độc giả đã có cơ may tìm hiểu về cuộc sống của những người du mục ở Đại Thảo nguyên thời tiền Mông Cổ, về thời Thành Cát Tư Hãn xâm chiếm miền Trung Á, về Hãn Quốc Kim trướng, về sự hình thành Hãn quốc Kazakh vào thế kỷ 15 - 16 và cuộc đấu tranh lâu dài của người Kazakh với Dzungaria, về thời kỳ các thảo nguyên Kazakhstan bị sáp nhập vào Nga… Chính vì lẽ đó mà tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev đã không tiếc lời ca ngợi: “Tác phẩm bộ ba nổi tiếng Dân du mục nổi bật với phạm vi sử thi, tính linh hoạt của hành động, hình ảnh sống động và độc đáo về các nhân vật kiệt xuất của lịch sử Kazakhstan, ngôn ngữ chính xác và biểu cảm”. Và như một lẽ đương nhiên, bộ tiểu thuyết này đã chiếm vị trí trung tâm trong sự nghiệp văn học lẫy lừng của Ilyas Yesenberlin.

Bản thân nhà văn cho biết ông đã bắt đầu nghĩ về Dân du mục từ năm 1945 nhưng phải đến năm 1960 ông mới bắt bắt viết. Sở dĩ ông phải chuẩn bị lâu như vậy là vì tư liệu lịch sử đòi hỏi sự kiên trì và tính chính xác rất cao. Năm 1969, cuốn đầu tiên Hãn Kene được xuất bản. Hai năm sau là Thanh kiếm yêu thuật, rồi hai năm sau nữa là tập thứ ba Tuyệt vọng được ấn hành. Con trai nhà văn hồi tưởng: “Tôi nhớ rằng ông đã làm việc 10-12 tiếng mỗi ngày. Không có máy tính, ông viết bằng tay, sau đó gõ trên máy đánh chữ, rồi sửa chữa…”

Bà Z.S. Kedrina, nhà nghiên cứu văn học và văn hóa Kazakhstan cho rằng văn học có thể bù đắp cho những gì khoa học còn bỏ lỡ. Các nhà văn – sử gia người Kazakh luôn là những nhà nghiên cứu tuyệt vời. Họ thường tạo ra các khái niệm lịch sử thực sự trước các nhà sử học chuyên nghiệp. Có được điều này là do họ đã dành rất nhiều công sức để tìm kiếm tài liệu và những sự thật không thể chối cãi. Vào giai đoạn I. Yesenberlin viết Dân du mục, vẫn chưa có nghiên cứu khoa học nghiêm túc nào về quá khứ của người Kazakh, chưa có đánh giá cơ bản nào được đưa ra đối với các sự kiện lịch sử đã biết… Và những vấn đề phức tạp nhất của lịch sử quốc gia suốt năm trăm năm qua vẫn chưa được nghiên cứu (như thời điểm sụp đổ của Hãn Quốc Kim trướng và đế chế Thiếp Mộc Nhi (Timur); sự xuất hiện của hãn quốc Kazakh…), mặc dù công việc theo hướng này đã được tiến hành. Ilyas Yesenberlin, một trong những người đầu tiên khảo cứu và cũng là người đầu tiên trong số các nhà văn, đã thể hiện lòng dũng cảm sáng tạo và tinh thần công dân tuyệt vời để thực hiện công việc nghiên cứu khó khăn và đầy trách nhiệm này. Mọi dụng công ấy cho phép ông đưa những tư liệu mà người đọc chưa biết đến thành hiện thực sôi động trong cuộc sống hằng ngày thời xa xưa nhằm soi sáng lịch sử trải dài suốt năm thế kỷ - từ đầu thế kỷ 15 đến thế kỷ 19 - của thảo nguyên Kazakh vốn nằm ở ngã ba châu Á và châu Âu.

Trong tác phẩm của mình, I. Yesenberlin sử dụng hiệu quả văn học dân gian, thể hiện cả trí tuệ và tâm hồn của nhân dân, kết hợp các tư liệu phong phú để khắc họa đầy đủ các sự kiện bi thảm: các cuộc xâm lược thảm khốc của người Dzungar, của người Trung Quốc và những đội quân nước ngoài khác; xung đột đẫm máu giữa các bộ lạc và thị tộc, giữa các hãn và sultan để giành quyền lực; cuộc đấu tranh của những người du mục chống lại sự áp bức tàn bạo của tầng lớp thống trị Qua lời những người kể chuyện, qua những truyền thuyết, nhà văn làm người đọc nhớ lại với những thế kỷ trước, trở về với kỷ nguyên đen tối của sự thống trị do các hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn (Chingizids) thực thi. Bằng những tư liệu phong phú và cách kể chuyện sống động, I. Yesenberlin đã vẽ nên những bức tranh sinh động và chân thực về những sự kiện bi thảm nhất, phức tạp nhất và cũng quan trọng nhất, ý nghĩa nhất trong lịch sử của dân tộc Kazakh từ khi Đế chế Thiếp Mộc Nhi (Tamerlane) sụp đổ cho đến giữa thế kỉ 19.

Với những giá trị không thể phủ nhận ấy, Dân du mục đã được đề cử Giải thưởng Nhà nước Liên Xô năm 1980, nhưng các đồng nghiệp từ Hội Nhà văn Kazakhstan đã viết đơn tố cáo tác giả lên Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB) cáo buộc ông là theo “chủ nghĩa dân tộc”, và cuốn sách đã bị gạt sang bên. Mặc dù vậy, trong 30 năm, bộ ba tiểu thuyết này đã được xuất bản 50 lần với tổng số phát hành là 3 triệu bản và được dịch ra 30 thứ tiếng khác nhau.

Tổng thống Kazakhstan Kassym-Zhomart Tokayev nhận định: “Không thể nhận thức được lịch sử Kazakhstan nếu không nghiên cứu sâu về các tác phẩm của Ilyas Yesenberlin. Chúng ta phải ghi nhớ và tôn vinh con đường anh hùng đầy chông gai của tổ tiên vẻ vang của chúng ta. Bộ ba tác phẩm Dân du mục và tiểu thuyết Hãn Quốc Kim trướng đã đóng góp lớn lao vào công cuộc khôi phục ký ức lịch sử của chúng ta. Các tác phẩm của Ilyas Yesenberlin vốn ngợi ca tinh thần ái quốc của nhân dân Kazakh đã thể hiện thái độ tôn kính đối với lịch sử của miền đất thiêng liêng của chúng ta”.

Tác phẩm của Ilyas Yesenberlin được biết đến rộng rãi không chỉ ở Kazakhstan mà trên toàn thế giới. Sách của ông đã được dịch ra hơn 30 ngôn ngữ trên toàn cầu, tổng số sách phát hành là 8 triệu bản. Năm 2015, lễ kỉ niệm 100 năm ngày sinh Iliyas Yesenberlin được đưa vào danh sách các sự kiện được tổ chức trong khuôn khổ các tổ chức quốc tế và được tổ chức với quy mô lớn.

TÁC GIẢ

Ilyas Yesenberlin (1915-1983)

Sinh tại thành phố Atbasar, tỉnh Akmola, Kazakhstan, thời thơ ấu, tuổi trẻ và cả thời trung niên của ông trôi qua trong những hoàn cảnh khắc nghiệt, gian khổ do những sự kiện chính trị - xã hội đầy bi tráng.

Ông sáng tác thơ từ năm 1945, sau đó là viết kịch, dịch thuật văn học, viết tiểu thuyết… trong khi kinh qua rất nhiều nghề nghiệp như kỹ sư, giảng viên, biên tập viên xưởng phim, giám đốc nhà hát, giám đốc nhà xuất bản, thư kí ban chấp hành Hội Nhà văn Kazakhstan. Kể từ năm 1975, ông dành toàn bộ tâm sức cho việc sáng tác và một số tác phẩm chỉ được xuất bản sau khi nhà văn qua đời (năm 1983).

Khi chuyển sang chủ đề lịch sử, ông viết tiểu thuyết Dân du mục bắt đầu từ tập cuối là Hãn Kene (1969), tiếp đó viết tập đầu Thanh kiếm yêu thuật (1971) và tập thứ hai là Tuyệt vọng (1973).

Sau đó, ông tiếp tục cho ra đời các tiểu thuyết Che bằng tấm khiên của bạn (1974), Ngựa vàng thức dậy (1976), Mặt trận Mangistau, Di chúc (1978), Quần đảo xa (1983), Ngày lễ tình yêu và Niềm vui nơi đàn thiên nga trắng (1984). Bộ ba tác phẩm Con thuyền lướt qua đại dương diễn tả lối sống của giới trí thức Kazakhstan đã không được xuất bản trong một thời gian dài và cũng giống như một số tác phẩm khác, chỉ được xuất bản sau khi nhà văn qua đời.

Năm 1979-1983, ông viết tiểu thuyết bộ ba lịch sử mới Hãn Quốc Kim trướng bao gồm các tiểu thuyết Aydahar sáu đầu, Sáu cái đầu của Aydahar và Cái chết của Aydahar (Aydahar trong tiếng Kazakh có nghĩa là “rồng”), kể về nguồn gốc của dân tộc Kazakh.

Cách đây không lâu, bộ tuyển tập đầy đủ các tác phẩm của nhà văn kiệt xuất Ilyas Yesenberlin đã được xuất bản ở Kazakhstan, trong đó lần đầu tiên giới thiệu những tác phẩm chưa được công bố trước đó như tiểu thuyết Trận chiến nơi xa xăm.

CÁC DỊCH GIẢ:

1. Dịch giả NGUYỄN VĂN CHIẾN

• Sinh năm 1953 tại Hà Nội.

• Tốt nghiệp ngành tiếng Nga tại trường Đại học Hà Nội.

• Tiến sĩ Ngôn ngữ học (Đại học Quốc Gia Hà Nội)

• Dạy Văn học Nga, Văn học Anh, Ngữ dụng học… tại Đại học Hà Nội.

Các tác phẩm đã dịch: Thomas Mann, NXB Văn hóa, 1987 (dịch chung); Truyền thuyết dân gian Do Thái, NXB Văn hóa, 1988; Bên cạnh điều bí ẩn, NXB Khoa học Kỹ thuật, 1989; Thủy thủ trên lưng ngựa, NXB Văn hóa, 1990; Lịch sử Hoa Kỳ, NXB Chính trị Quốc gia, 2000; Đầu xanh tuổi trẻ, F.M. Dostoevsky, NXB Lokid Premium, 2016 (dịch chung); Hai nhà máy thủy điện ngầm của Việt Nam, NXB Khoa học Kỹ thuật, 2021 (dịch chung); Bút ký mùa đông về những ấn tượng mùa hạ, F.M. Dostoevsky, NXB Văn học, 2021.

2. Dịch giả LÊ ĐỨC MẪN

• Sinh năm 1941 tại Tiên Tân, Phủ Lý, Hà Nam

• Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội (1960-1964), cử nhân tiếng Nga.

• Giảng dạy tại Đại học Ngoại ngữ Hà Nội, nay là Đại học Hà Nội (1965-2002). Nhà giáo ưu tú; Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

Đã dịch trên 40 tác phẩm từ tiếng Nga: Lời thề bè bạn, 1976, (dịch chung); Những người thích đùa, 1978 (dịch chung); Chú Stepa, 1977; Tuyển tập thơ Lermontor, 1978 (dịch chung); Những ngọn cờ trên tháp, 1982; Liễu chẳng khóc buồn, 1987 (dịch chung); Bút ký từ nhà chết (2014); Khổ vì trí tuệ, 2016;…

3. Dịch giả NGUYỄN NGỌC HÙNG

• Sinh năm 1939, học cấp 3 tại Khu học xá Nam Ninh, Trung Quốc.

• Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Lenin Matxcova năm 1961, về nước công tác tại Đại học Ngoại ngữ Thanh Xuân Hà Nội (nay là Đại học Hà Nội) cho tới khi nghỉ hưu.

• Bảo vệ luận án Tiến sĩ tại Đại học Tổng hợp Lomonoxop (Matxcova) - 1973.

• Bảo vệ luận án Tiến sĩ Khoa học cũng tại Đại học Tổng hợp Lomonoxop (Matxcova) - 1986.

• Nhà giáo ưu tú, Huân chương lao động Hạng 3.

Dịch Nga - Việt: Lê Nin toàn tập (phần thư tín), NXB Sự thật; Mac-Ang Ghen (phần thư tín), NXB Sự thật; Giôn-Grit; Clara-Xetkin - Tủ sách danh nhân văn hóa - NXB Văn hóa thông tin; đồng dịch giả Tuyển tập truyện vừa của N.Gôgol; Những linh hồn chết - N.Gôgol; Chùm hài kịch (Viên thanh tra, Hôn sự và Những con bạc) của N.Gôgol trong dự án phổ biến văn học hai nước của Tổng thống Putin; Bà đại sứ; Một số truyện hài ngắn (Cánh tay kim cương …).

Dịch Việt - Nga: - Một số tác phẩm của Tổng bí thư Trường Chinh - NXB Sự thật; Một số tác phẩm của Tổng bí thư Lê Duẩn - NXB Sự thật; Hồ Chí Minh - Tiểu sử - NXB Chính trị quốc gia Sự thật (đồng dịch giả).

4. Dịch giả TRẦN BÍCH THƯ

• Học phổ thông tại trường Anbe Sarô.

• Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1965.

• Cán bộ giảng dạy tại Đại học Ngoại ngữ Hà Nội cho đến khi về hưu.

• Thạc sĩ Khoa học xã hội nhân văn năm 1996.

Dịch Nga - Việt:

• Dịch cho tủ sách danh nhân văn hóa - NXB Văn hóa thông tin (Xec-Văng-Tec; N.Otstropski; Tuốc-Ghê-Nhép; Gandi…).

• Dịch cho dự án phổ biến văn học hai nước của Tổng thống Putin (Kịch A.Ostrobski - Khôn mà không ngoan và Sói và cừu); (đồng dịch giả Tuyển tập truyện vừa của N.Gôgol; Những linh hồn chết - N.Gôgol; Chùm hài kịch của N.Gôgol (Viên thanh tra, Hôn sự và Những con bạc).

• Người bạn khắc khổ (đồng dịch giả) - NXB Kim Đồng.